अर्थतन्त्र सन्चै छ कि बिरामी छ ?

-कृष्णहरि बास्कोटा

मूल्यवृद्धि रोक्न आन्तरिक उत्पादन बृद्धि गर्नुपर्छः
नेपाल राष्ट्र बैंकले चालू आर्थिक वर्ष २०७८–७९ को आठ महिनाको मुलुकको आर्थिक तथा वित्तिय अबस्था सार्वजनिक गरेको छ ।  जसअनुसार औषत् मूल्य बृद्धि ७.१४ प्रतिशत रहेको छ । यो अघिल्लो वर्षको तुलनामा उच्च हो । साथै, रुस र युक्रेनको युद्धका कारण पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य अच्चकाली नै बृद्धि भएको छ । यही अबसरमा विद्युतीय सवारी साधन र इण्डक्शन चूल्होको उपयोग बृद्धिको अभियान नै छेड्नु पर्छ । साथै, खानेतेल र चामल लगायत खाद्यान्नको मूल्य पनि आकाशिएको छ । यसबाट पाठ पढेर कृषि प्रधान मुलुकलाई कृषि उत्पादनमा आत्मनिर्भर तुल्याउने संकल्प लिएर अघि बढ्नु पर्छ । कम्तिमा हामीले आगामी ३ वर्षभित्र खाद्यान्न, हरियो तरकारी, फलपूmल, माछा मासु र दुग्धजन्य पदार्थको आयात शून्यमा झार्नुपर्छ । 

हुण्डी रोके विप्रेषण बढ्छः
यस अबधिमा विप्रेषण आप्रवाह नेपाली रुपियाँमा १.७ प्रतिशत र अमेरिकी डलरमा ३.० प्रतिशतले घटेको छ । कोरोनाको कारण विश्व अर्थतन्त्रमै आएको गिरावटमा यो स्वभाविक छ । तर, हाम्रो सन्दर्भमा कुराको विट यही मार्न सकिन्न । पहिलो, बैदैशिक रोजगारीमा गएकालाई विदेशी मुद्रा भित्र्याउन खासै उत्प्रेरणात्मक योजना जारी गर्न सकिएको छैन । दोस्रो, जुन जुन मुलुकमा नेपाली कामदार पुगेका छन्, ती मुलुकसंग नेपाल सरकारले विदेशी मुद्रा भित्र्याउने गरी समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर गर्न सकेको छैन । तेस्रो, नेपाली नै विदेशमा पुगी हुण्डीको कारोवार गरिरहेका छन् र तिनलाई कानूनी कठघरामा ल्याउन सकिएको छैन । यी काम गर्न अनिवार्य छ । जस्ले विप्रेषण घट्नबाट जोगाउने कुरामा शतप्रतिशत ग्यारेण्टी छ ।

आर्थिक सूचकांक हेरेर आत्तिने होईन, सजगता अपनाउने होः
नेपाल राष्ट्र् बैकका अनुसार चालू आ.ब. को पहिलो आठ महिनामा शोधनान्तर स्थिति रु. २५८ अर्ब ६४ करोडले घाटामा रहेको छ । यसैगरी, कुल विदेशी विनिमय सञ्चिति ९ अर्ब ५८ करोड अमेरिकी डलर रहेको छ । संघीय सरकारको खर्च रु. ६७५ अर्ब ३० करोड र राजस्व परिचालन रु. ६८४ अर्ब ७० करोड रहेकोछ । विस्तृत मुद्राप्रदाय ३.१ प्रतिशतले बढेको छ । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा यस्तो मुद्राप्रदाय १२.७ प्रतिशतले बढेको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाको निक्षेप संकलन ४.१ प्रतिशतले बढेको छ र निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जा १२.८ प्रतिशतले बढेको छ । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा निक्षेपको वृद्धिदर १४.० प्रतिशत र निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जाको वृद्धिदर २२.२ प्रतिशत रहेकोछ । यी तथ्यांकहरु वर्तमान परिस्थितिमा स्वभाविकै छन् । विगतको अबस्थासंग तुलना गर्दा केहि सूचकांक खस्किएको देखिए पनि स्वयंमा अत्यासलाग्दो भने छैन । आम जनतामा संशय पैदा हुने गरी तिललाई पहाड बनाउनु हुदैन । तर, निश्चित आर्थिक मुद्धाहरुमा भने संबेदनशील हुनैपर्छ ।

पर्यटन प्रवर्द्धनमा गम्भीर हुनेः
नेपालमा औषत्मा प्रतिवर्ष पर्यटक आगमनको संख्या वार्षिक दश लाख रहेको थियो । हामीले यसलाई दोव्वर तुल्याउने भनेका थियौ । तर, कोरोना कहरका कारण सन् २०२० र २०२१ को वर्षमा यस्तो संख्या लगभग शून्यमा झर्यो । तर, चालू आ.ब. को पहिलो आठ महिनामा करिब एक लाख पर्यटक भित्रिएको अनुमान छ । साथै, आन्तरिक पर्यटकको संख्या पनि ह्वात्तै बढेको अनुमान छ । यसर्थ, हामीमा रहेको तुलनात्मक लाभको क्षेत्र अर्थात् सहासिक खेलमा लगानी र सुविधा बिस्तार गर्नुपर्छ । यस्मा हिमाल आरोहण, पदयात्रा, बन्जी जम्पिङ, केवलकार, ¥याप्mिटंग, प्याराग्लाईडिङ र होमस्टे लगायतमा विशेष पहल गर्नुपर्छ । 

हल्ला नगर्ने, गर्नुपर्ने काम गर्नेः
पछिल्लो समयमा नेपालको अर्थतन्त्रका विषयमा बढि नै हल्ला गरियो । लेखक, पत्रकार, विश्लेषक, राजनीतिज्ञ, अर्थशास्त्री लगायतले जति बढि नकारात्मक कुरा गर्न सकियो आपूm उत्ति नै ठूलो बुझेको व्यक्ति ठहरिने लोभ जागृत भएको पाईयो । यो सरासर गलत कुरा हो । अर्थतन्त्र माथि टिप्पणी गर्दा दलीय स्वार्थभन्दा माथि उठ्नै पर्छ । लेख्दा र बोल्दा पनि सतहि हुनु हुँदैन । शोधनान्तर घाटा बढ्नु, विदेशी मुद्राको संचिति कम हुनु, बजारमा तरलता अभावको अनुभूति हुनु राम्रो होईन । तर, यो ९९–१०० वरावरको ज्वरो हो कि १०४–१०५ बराबरको भनी छुट्याउने पारख गर्नुपर्छ । एकहोरो कोलाहल मच्चाउँदा आम जनताको मनोवल र विश्वास खस्किन्छ । दातृ निकायहरु सशंकित हुन्छन् । बाह्य लगानीकर्ताहरु बिच्किन्छन् । यी कुराको हेक्का राख्नुपर्छ ।

अर्थतन्त्रमा देखिएको चाँदीको घेराः
हाल राजश्व असुलीमा सरकारले सफलता हासिल गरेको छ । यसबाट र्राष्ट्रिय ढुकुटी बलियो देखिन्छ । यसर्थ, पूँजीगत बजेट खर्चलाई तीब्रता दिन सके बजारमा देखिएको तरलता केही हदमा भएपनि कम हुने थियो । २०७८ लाई फर्केर हेर्दा उद्योगतर्फको लगानी प्रतिबद्धता दोव्वर भएको छ । स्थानीय तहको निर्वाचनका कारण साविकमा असारमा हुने गरेको विकास चैतमै देखिएको छ । यसलाई आगामी वर्षका लागि पनि वानी पार्न सके स्थितिमा सुधार ल्याउन सकिन्छ । विश्व बैक र एशियाली विकास बैकहरुले पनि चालू आ.ब. को नेपालको आर्थिक बृद्धिदर चार प्रतिशतको हाराहारीमा रहने जनाएका छन् । यो नेपालको औषत् बृद्धि दर हो । तर, बजेट बक्तव्यमा ७ प्रतिशतका दरले बृद्धि हासिल गर्छौ भन्ने फल्स होपले मात्रै हामीलाई दिगभ्रमित तुल्याएको हो । यसर्थ, अर्थतन्त्र क्रमिक सुधारको दिशामा छ । अर्थतन्त्र संचालनको बाहक निजी क्षेत्रले खासै निराशा नजनाए पनि हामी बाहिरिएले व्यर्थमा न्वारनको बल प्रयोग गरी नकारात्मक टिप्पणी गरिरहेका छौं, यस्लाई निषेध गर्नुपर्छ ।

आगामी गोरेटोः
पेट्रोलियम पदार्थको आयात विस्थापित गर्नै पर्छ । यस्का लागि विद्युतीय सवारी साधनको आयात बढाउने र चार्जिङ सेन्टरहरु बढाउन लगानी आकर्षित गर्ने प्याकेज घोषणा गर्नुपर्छ । हरेक नेपालीको भान्छाबाट एलपी ग्यास विस्थापित गरी इन्डक्शन चुलोको बढावाका लागि पालिकाहरु अभियानात्मकरुपमा क्रियाशील हुनुपर्छ । अर्थतन्त्र संचालक सरकारी पदाधिकारीहरुले सनक प्रदर्शन गर्ने र मुढेवलमा हस्तक्षेप गर्ने परिपाटी अन्त्य गर्नुपर्छ । भत्किएको बिग्रिएको श्रीलंका वा युक्रेन लगायतको दृष्टान्तबाट निराश हुने होईन सजगता अपनाउनुपर्छ । खुल्ला सिमाना आयात निर्यातका लागि पूर्णतः नियन्त्रण गर्नुपर्छ । बैक, बीमा र शेयर बजारको विकास र विश्वसनीयताका लागि नियामक निकायहरु पूर्णतः गम्भीर हुनुपर्छ । तिनले बोल्ने मुख छ भन्दैमा जिब्रोलाई लगाम विनाको घोडाकारुपमा उपयोग गर्नु हुँदैन । आम जनतालाई आर्थिक क्रियाकलापमा सहभागी गराउने महत्वाकांछी योजना लागू गर्नुपर्छ । राष्ट्रिय उत्पादकत्व बृद्धिका अभियान संचालन गर्नुपर्छ । 

आगामी आ.ब.मा संघीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय तहले अबलम्वन गर्ने आर्थिक रणनीतिका विषयमा निजी क्षेत्रका छाता संगठन, आर्थिक क्षेत्रका विट पत्रकार र यस क्षेत्रका विद्धान् टिप्पणीकर्ताहरुले आआप्mनो गहन राय, सुझावलाई आगामी दिनमा उच्च महत्वका साथ सार्वजनिक गरी तिनै तहका सरकारलाई अर्थतन्त्रको पुनःरुत्थानका लागि जागरुक तुल्याउनु र दबाब दिनु समयको माग हो । 

०००