मनोवृत्ति व्यवहार र व्यवसाय व्यवस्थापन

पदम भण्डारी
कोभिड महामारी, युक्रेन युद्ध, बेलाबखतमा हुने हड्ताल, आगजनी र विस्फोटका कारण उत्पन्न हुने अपरिहार्य तरंग र त्यसका प्रभावहरु जस्ता बाह्य अवरोधहरुले आपूर्ति श्रृंखला सञ्जाल सम्बन्धहरु कसरी व्यवस्थित गर्ने ? भन्ने अहिलेको विश्वको मूख्य चुनौती हो ।  यसले एउटा अनिश्चितता सिर्जना गरेको छ, जसले गर्दा आपूर्तिकर्ताहरु र खरिदकर्ताहरुले समयमै निर्णय लिन अप्ठेरो परेको छ । आपूर्ति सञ्जालको अध्ययन र विश्लेषणले के देखाएको छ ? भने कच्चा पदार्थ, उत्पादन र डेलिभरीका लागि कूल समय नौ दिनबाट बढेर साठी दिन वा सोभन्दा बढी समय लागेको देखाएको छ भने यसले कम्पनीका लागि मात्र अनिश्चितता बढाएको होइन कि खरीदकर्ताहरुको पनि समय बढाएको छ । त्यस्तै कच्चा पदार्थको अभाव वा बढेको मूल्यको कारणले आपूर्ति श्रृंखलामा शुरुवातमा तीन दिनमा हुने काम पछिल्लो समयमा एकचालिस दिनसम्म लागेको देखाएको छ । यो भिन्नता फर्म जति सानो आकारको भयो, त्यतिनै दिन बढी लाग्ने देखिएको छ । यसले के देखाउँछ भने साना तथा मझौला उद्योगहरु प्रतिस्पर्धी हुन नसकेर घाटामा जाने र बन्द गर्नुपर्ने अवस्ता सिर्जना भएको छ भने केही ठूला उद्योगहरुको एकाधिकार हुने अवस्था सिर्जना भएको छ । कोभिड महामारी, युक्रेन युद्धको प्रभाव हुनु अघि साना साना तथा मझौला उद्यमहरु छिटो निर्णय दिनसक्ने अवस्थामा थिए भने बहुर्राष्ट्रिय कम्पनीहरु ढिलो निर्णय दिनसक्ने अवस्थामा थिए । तर पछिल्लो समयमा व्यवस्थापकीय वा मानव मनोवृत्तिमा नकारात्मक मानव मनोवृत्तिहरु देखिएको छ जसले स्वार्थी, शोषक, क्रूर, अज्ञानी, असहयोगी भावनाहरु देखिएको छ । यसले सहयोगी, सहिष्णु एवं प्रेरणादायक हुनबाट रोकेको छ । यस किसिमका मनोवृत्तिहरुसँग सामना गर्नको लागि लगानीकर्ता र त्यहाँ काम गर्ने कर्मचारीहरुको लागि प्रभुत्व, प्रभाव, स्थिरता र अनुपालन, जसलाई इमान्दारिता पनि भनिन्छ, बारे प्रशिक्षण दिनु जरुरी छ । 

कोभिड महामारी, जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरु, युक्रेनी युद्धसँगै यसले पारेका प्रभावहरु आगो, विस्फोट र हडतालले कम्पनीहरुको लागि सही समयमा सही सामग्रीहरु प्राप्त गर्ने अनिश्चितता बढायो । बढेको नेतृत्व समय र केही सामग्रीहरुको अनुपलब्धताले धेरै आपूर्ति श्रृंखला सञ्जालहरुमा नकारात्मक प्रभाव परेको छ । प्रबन्धकहरुले काममा लचिलोपना अपनाउनको लागि अनिश्चितताहरुको सामना गर्ने नयाँ तरिकाहरु विकास गर्नु जरुरी छ । क्रेता र आपूर्तिकर्ताहरुसँगको सम्पर्कमा मनोवृत्तिहरुमा भिन्नताहरु किन देखा पर्यो ? सामग्री आपूर्तिमा जवाफ दिन किन धेरै लामो समय लिए ? कम्पनी वा फर्मको आकार, समन्वय क्षमता वा जटिलतालाई कसरी सम्बोधन गर्ने ? कम्पनी सञ्चालन गर्ने तरिका र कर्मचारीहरुलाई तालिम दिनुपर्ने तरिकामा कस्तो निर्णय लिनुपर्छ ? यी प्रश्नहरुको जवाफ खोज्नु जरुरी छ । 

मानिसहरुले देकाउने प्रवृत्तिमा धेरै धेरै कारक तत्वहरु हुन्छन् । तीमध्ये एउटा कारक तत्व भनेको बाह्य प्रभावले गर्दा मानिसमा एउटा आत्म–अवधारणा विकास हुन्छ । यसले प्रभुत्व, प्रलोभन, स्थिरता वा अनुपालन तथा सतर्कता अपनाउनु पर्नेमा त्यो धैर्यता गुमाउँछ वा घट्छ । त्यसको प्रभाव व्यवहारमा प्रकट हुन्छ । 

बाह्य प्रभावले हरेक मानिसमा आन्तरिक प्रभाव पार्छ र त्यो व्यवहारमा झल्किन्छ । त्यसले फरक फरक व्यवहार पुष्टि गर्छ । बाह्य प्रभावले केही मानिसहरुमा छिटो प्रभाव पार्छ भने केही मानिसहरुमा ढिलो प्रभाव पार्छ । केही मानिसहरुले छिटो प्रतिक्रिया जनाउँछन् भने केहीले ढिलो प्रतिक्रिया जनाउँछन् । छिटो प्रतिक्रिया जनाउने स्वाभाव भएकाहरुले खरो बोल्छन् र तिनीहरु सामान्यतया निर्णय गर्नुअघि चीजहरु राम्ररी विचार गर्दैनन् । त्यसमा केही जोखिमहरु हुन्छन् र त्यही जोखिम उनीहरुको लागि अवसर बन्छ र व्यवसायमा कमाई हुन्छ र जिवन्त हुन्छन् । जसले छिटो निर्णय लिन सक्दैन्, जोखिम बहन गर्न सक्दैन्, उ जीवन्त रहन सक्दैन । 

अरु पेशाहरुमा जस्तै व्यवसायमा पनि जसको व्यक्तित्वहरु बढी खुला हुन्छ, आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक सम्बन्धमा जोड दिन्छ, अरुलाई प्रभाव पार्ने वा मनाउने प्रवृत्ति हुन्छ । तिनीहरु कुरा गर्न र रमाइलो गर्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्छन् र प्रेरणादायी एवं प्रभाव पार्ने कुरामा अगाडी मानिन्छन् । समाजमा त्यस्ता व्यक्तित्वहरु भरपर्दो हुन र सहयोग र ईमानदार हुन भन्ने देखिन्छ । जो अलि बढी जनउन्मुख छन्, स्थिर छन्, शान्त र सद्भावमा केन्द्रित छन्, तिनीहरुले छिटो निर्णय लिन सक्दैनन् र व्यवसायमा पनि सफल मानिदैनन् । 

व्यक्तित्वले कामको गुणस्तर, शुद्धता, विशेषज्ञता र योग्यतामा जोड दिन्छ। कार्य(उन्मुख मानिसहरु सामान्यतया तथ्य र नियमहरुमा ध्यान केन्द्रित गर्दै अधिक सतर्क र ईमानदार हुन्छन् जसले तिनीहरुको प्राथमिकताहरु प्रतिबिम्बित हुन्छन् । 

कोभिड महामारी, युक्रेन युद्ध, बेलाबखतमा हुने हड्ताल, आगजनी र विस्फोटका कारण उत्पन्न हुने अपरिहार्य तरंग र त्यसका प्रभावहरुले सामग्रीको मात्रामा कमी, मूल्यमा वृद्धि र डेलिभरी गर्ने समयहरुमा अप्ठ्यारो स्थिति निम्त्यायो । उक्त परिस्थितिले छोटो छोटो समयमा नेतृत्व परिवर्तन भयो । नेत्त्व परिवर्तन हुँदै गर्दा नेत्त्वकर्तामा भएका कमीकमजोरीहरु तलतिर हस्तान्तरण गरियो । जब कमीकमजोरीहरु अरुमा हस्तान्तरण हुन्छ, त्यसको नकारात्मक प्रतिक्रिया एवं प्रभाव झन ठूलो हुँदै जान्छ । साना कम्पनीहरुमा यो प्रक्रिया बढी भयो, जसले बढी नकारात्मक मनोवृत्ति देखाए । बहुर्राष्ट्रिय कम्पनीहरुको जटिल निर्णय प्रक्रियाहरुको कारण, निर्णय गर्न लामो समय लगाएका कारण र काम गर्ने ठूलो जमात भएका कारणले गर्दा तिनीहरुको विविध मनोवृत्तिका कारणले धेरै सहयोगी मनोवृत्तिहरु समावेश भए, जसले गर्दा ठूला एवं वहुर्राष्ट्रिय कम्पनीका उद्यमीहरु तथा मालिकहरु, प्रवन्धकहरु एवं कर्मचारीहरुले फरक तरिकाले प्रतिक्रिया दिए । विभिन्न प्रकारका मनोवृत्तिहरुको सामना गर्दै, पूर्ण अस्वीकारदेखि पूर्ण लचिलोपनसम्मको व्यवहार देखाए । कर्मचारीहरुलाई बाहिरी सञ्चारमा उनीहरुले गर्ने व्यवहार र मनोवृत्तिको प्रकृतिबारे सचेत हुन तालिम दिए, प्रशिक्षण गरे । राम्रोसँग प्रशिक्षित कर्मचारीहरु बढी प्रभावकारी भए र आपूर्ति नेटवर्क भित्रका साझेदारहरुसँग कम द्वन्द्व निम्त्याउन सक्ने भए । यसले गर्दा ठूला एवं बहुर्राष्ट्रिय कम्पनीहरुको व्यवसाय चलिरह्यो भने साना तथा मझौला कम्पनीहरुको व्यवसाय धरासायी भयो अथवा बन्द भयो । त्यसैले कोभिड महामारी, युक्रेन युद्धको प्रभावले आपूर्ति श्रृंखलामा पारेको अप्ठ्यारोको व्यवस्थापन गर्न मानव व्यवहार र सकारात्मक मनोवृत्तिसम्बन्धी सचेतना कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्नु एउटा महत्वपूर्ण कार्य हो । 

(कृषि बजार प्रणालीमा चासो राख्ने र कलम चलाउने लेखक कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालयको एडजङ्ट प्रोफेसरको रुपमा समेत आवद्ध छन्)