‘सरकारी ऋणपत्र’ अब शेयर जस्तै दोस्रो बजारमा कारोबार हुने, ब्रोकर कमिशन रु. ८ हजार

काठमाडौं । आन्तरिक ऋण परिचालनको सरकारी औजार विभिन्न ऋणपत्र तथा बण्डहरु पनि अब दोस्रो बजारमा शेयर जस्तै कारोबार हुने भएको छ ।

अर्थ मन्त्रालयले आन्तरिक ऋण (निष्काशन तथा व्यवस्थापन), कार्यविधि, २०८१ जारी गर्दै सरकारी ऋणपत्रहरु ट्रेजरी बिल, नागरिक बचतपत्र, विकास ऋणपत्र र वैदेशिक रोजगार बचतपत्रलाई पुँजी बजारका अन्य कम्पनीको शेयर जस्तै नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज लि. (नेप्से)मार्फत दोस्रो बजारमा कारोबार हुने व्यवस्था मिलाएको हो । 

ट्रेजरी बिल
सरकारको अल्पकालिन (छोटो समय)को आन्तरिक ऋण परिचालनको औजार हो ‘ट्रेजरी बिल’ । न्यूनतम २८ दिनदेखि ३६५ दिनसम्म समयावधि रहने ट्रेजरी बिलको खरीद बिक्री तथा व्यवस्थापनको जिम्मेवारी सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयलाई छ । 

सार्वजनिक बोलकबोलमार्फत खरिद बिक्री हुने ट्रेजरीको हालसम्म दोस्रो बजारमा कारोबार खुला गरिएको छैन । तथापि, बैंक तथा वित्तीय संस्थाले धितो सुरक्षणको रुपमा ट्रेजरी बिललाई पनि उपयोग गर्न पाउने सुविधा भने केन्द्रीय बैंकले दिएको छ । 

तर, सरकारले आन्तरिक ऋण (निष्काशन तथा व्यवस्थापन), कार्यविधि, २०८१ मार्फत अब यस्तो ट्रेजरी बिलसमेत दोस्रो बजारमा कारोबार हुनेगरी व्यवस्था गरेको छ । ​कार्यविधिको दफा १० को १ मा ट्रेजरी बिल दोस्रो बजार कारोबारमार्फत खरीद बिक्री गर्न सकिने व्यवस्था गरिएको छ । खरीदकर्ता र बिक्रीकर्ताले आपसी सहमतिको आधारमा डोम्स प्रणालीमार्फत ट्रेजरी बिलको खरीद बिक्री गर्न सक्नेछन् ।

तर, खरीदकर्ता र बिक्रीकर्ताले सोको हिसाब मिलान गरी डोम्स प्रणालीमार्फत सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयलाई जानकारी गराउनुपर्ने कार्यविधिमा उल्लेख छ ।

विकास ऋणपत्र
नेपाल राष्ट्र बैंकबाट इजाजतपत्र प्राप्त क, ख र ग वर्गका बैंक तथा वित्तीय संस्थासँगै प्रचलित कानुनबमोजिम गठित अन्य संस्था र नेपाली नागरिकले विकास ऋणपत्रको बोलकबोलमा सहभागी हुन पाउँछन् । अर्थात्, सरकारले विकास ऋणपत्रमार्फत उठाउने आन्तरिक ऋणमा तोकिएको संगठित संस्था र नेपाली नागरिकक सहभागी हुन पाउछन् । 

दोस्रो बजारमा अन्य कम्पनीहरुको शेयर कारोबार भएजस्तै अब सरकारले यस्तो विकास ऋणपत्रलाई पनि नेप्सेमा पठाउने भएको छ । कार्यविधिको दफा १५ को १ मा ‘विकास ऋणपत्र निष्काशन पश्चात सूचीकरणका लागि सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयले नेप्सेमा पठाउने छ’ भनी उल्लेख गरेको छ । 

सोही दफाको उपदफा २ मा खरीदकर्ता र बिक्रीकर्ताको आपसी सहमतिको आधारमा विकास ऋणपत्रको दोस्रो बजार कारोबार नेपाल स्टक एक्सचेञ्जमा सूचीकृत दलाल (ब्रोकर)मार्फत गर्न सकिने व्यवस्था गरेको छ । 

तर, उपदफा ३ को २ बमोजिम गरिएको कारोबार खरिदकर्ता र बिक्रीकर्ताले डोम्स प्रणालीमा समेत प्रविष्ट गरी स्वामित्व हस्तान्तरण गर्नुपर्ने कार्यविधिमा व्यवस्था गरिएको छ । सोको हिसाब मिलान खरीदकर्ता र बिक्रीकर्ताले गरी डोम्स प्रणालीमार्फत कार्यालयलाई जानकारी गराउनुपर्नेछ । 

नागरिक बचतपत्र
​सरकारी ऋणपत्रको रुपमा सरकारले बिक्री गर्न चाहेको नागरिक बचतपत्रमा नेपाली नागरिकले सार्वजनिक बोलकबोलमार्फत भाग लिन पाउनेछन् । यस्तो बचतपत्रमा फर्म, कम्पनी वा संस्थाले आवेदन दिन पाउने छैनन् । तर, गैरआवासीय नेपाली नागरिकले भने नागरिक बचतपत्रमा आवेदन दिन पाउछन् । 

बचतपत्रको निष्काशन, बोलकबोल तथा बाँडफाँडको सम्पूर्ण प्रक्रिया पूरा गरिसकेपछि छनोटमा परेका नागरिकले निश्चित अवधिका लागि गरेको बचतको वार्षिक ब्याजदरको आधारमा ६–६ महिनामा पाकेको ब्याज पाउछन् भने समय पुगेपछि बचतकर्ताले एकमुष्ट सावाँसहित पाकेको ब्याज पाउँछन् । यस्तो बचतपत्रको अवधि ४ देखि ८ वर्षको सम्म हुन्छ ।

तर, अब सरकारले यस्तो बचतपत्रलाई पनि दोस्रो बजारमा शेयर कारोबार गरे जस्तै खरीद बिक्री खुल्ला गर्नेछ । आन्तरिक ऋण निष्काशन तथा व्यवस्थापन, कार्यविधि, २०८१ मार्फत सरकारले नागरिक बचतपत्रको दोस्रो बजार कारोबार बजार निर्मातामार्फत सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयले प्रयोगमा ल्याएको डोम्स र इन्भेष्टमेन्ट पोर्टमार्फत गर्न सकिने व्यवस्था गरेको छ । 

बचतपत्र धनीले आफ्नो स्वामित्वमा रहेको बचतपत्र बिक्री गर्न चाहेमा बजार निर्माताले तत्काल खरीद गर्नुपर्नेछ । त्यसरी खरीद बिक्री गर्न अनुसूची ४ बमोजिमको निवेदनसाथ आफ्नो परिचय खुल्ने कागजातसहित निर्मातालाई पेश गर्नुपर्ने कार्यविधिले जनाएको छ । 

उपदफा ३ को २ बमोजिम प्राप्त भएको बचतपत्र बजार निर्माताले अनुसूची ५ बमोजिम अघिल्लो अवधिको ब्याजको किस्ता प्राप्त गरेको मितिबाट खरीद गरेको अघिल्लो दिनसम्मको ब्याज, ब्याजमा लाग्ने कर, साँवा रकम र दफा ३० बमोजिमको कमिशनको हिसाब गरी डोम्स प्रणालीमार्फत बिक्रेताको पोर्टफोलियोबाट आफ्नो स्वामित्वमा ल्याउनुपर्नेछ । त्यसी स्वामित्व हस्तान्तरण भएमा सोही दिन बिक्रेताको खातामा रकम जम्मा हिसाब राफसाफ गर्नुपर्नेछ । 

वैदेशिक रोजगार बचतपत्र
​मुलुक बाहिर रोजगारीमा संलग्न वा वैदेशिक रोजगारबाट फर्किएको छ महिना नपुगेका नेपाली नागरिक वा निजको परिवार वा गैरआवासीय नेपालीले वैदेशिक रोजगार बचतपत्रमा लगानी गर्न सक्छन् । यस्तो बचतपत्रमा फर्म, कम्पनी वा संस्थाहरुले भाग लिन पाउँदैनन् । यो पनि लामो अवधिको सरकारी ऋणपत्र नै हो । 

तर, सरकारले अब यस्तो बचतपत्र पनि दोस्रो बजारमा खरीद बिक्री हुनेगरी कारोबार खुला गर्ने व्यवस्था गरेको छ । 

कार्यविधिको दफा २३ को उपदफा १ बमोजिम वैदेशिक रोजगार बचतपत्रको दोस्रो बजार कारोबार बजार निर्मातामार्फत डोम्स र इन्भेष्टर पोर्टलमार्फत यस्तो बचतपत्रको खरिद बिक्री गर्न सकिने छ । 

उपदफा २ अनुसार बचतपत्रधनीले आफ्नो स्वामित्वमा रहेको वैदेशिक रोजगार बचतपत्र बिक्री गर्न चाहेमा बजार निर्माताले तत्काल खरीद गर्नुपर्नेछ । तर बचतपत्र धनीले अघिल्लो अवधिको ब्याजको किस्ता प्राप्त गरेको मितिबाट खरीद गरेको अघिल्लो दिनसम्मको ब्याज, ब्याजमा लाग्ने कर, साँवा रकम र दफा ३० बमोजिमको कमिशनको हिसाब गरी डोम्स प्रणालीमार्फत बिक्रेताको पोर्टफोलियोबाट आफ्नो स्वामित्वमा ल्याउनुपर्नेछ । 

त्यसरी स्वामित्व हस्तान्तरण भएमा सोही दिन विक्रेताको खातामा रकम जम्मा गरी हिसाब राफसाफ गर्नुपर्ने कार्यविधिले व्यवस्था गरेको छ । 

ब्रोकर कमिशन ८ हजार रुपियाँ तोकियो
अर्थ मन्त्रालयले तयार गरेको कार्यविधिअनुसार दोस्रो बजारमा कारोबार हुने सरकारी ऋणपत्रका लागि निश्चित कमिशन तोकिएको छ । नेप्सेमार्फत हुने कारोबार र अन्य डोम्स तथा बजार निर्माताहरुमार्फत हुने कारोबारका लागि ८ हजार रुपियाँसम्म कमिशनको व्यवस्था गरिएको छ । 

कार्यविधिको अनुसूची ११ अनुसार बजार निर्माताले दोस्रो बजार कारोबार गरेवापत ग्राहकसँग लिन पाउने कमिशनको दर २० लाख रुपियाँसम्मको कारोबारमा ०.४० प्रतिशत र २० लाख रुपियाँमाथिका सबै कारोबारमा ८ हजार रुपियाँ तोकिएको छ ।