पर्यटन व्यवसायमा महिला सहभागिता नगन्य किन ?

सोनाम याङ्जी
पर्यटन क्षेत्र विश्वको सबैभन्दा छिटो बढिरहेको र प्रतिस्पर्धात्मक उद्योग हो । नेपालमा पनि अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण आधारको रुपमा पर्यटन उद्योग स्थापित भइसकेको छ । ईतिहास हेर्ने हो भने विश्वमा पर्यटन व्यवसायको सुरुवात सन् १८४१ मा भएको देखिन्छ । तत्कालिन समयमा बेलायती नागरिक थोमास कुकदृले आफ्नै देशका मानिसहरुलाई रकम दिएर देशभित्र व्यवस्थित र संगठितरुपमा घुमाउन सुरु गरेपश्चात पर्यटनको विकास भएको मानिन्छ । 

विश्वमा ८२ बर्ष पहिले नै पर्यटन व्यवसायकौ विकास ढिलो गरी भएको देखिन्छ । राणा शासनकालमा कूटनैतिक उद्देश्यबाहेक विदेशीहरुलाई नेपाल भ्रमणमा रोक लगाइएको थियो । वि.सं. २००७ मा भएको राजनैतिक परिवर्तनपछि पनि पर्यटन क्षेत्रमा आशा गरेअनुरुपको सफलता भने नेपालले हात पार्न सकेन । पर्यटन क्षेत्रमा तत्कालीन राजा महेन्द्रको २०१७ सालको राजनीतिक कदमपछि भने केही विदेशीहरुले नेपालमा पर्यटन व्यवसाय सुरु गरे । पञ्चायक कालमा खासै फस्टाउन नसकेको पर्यटन क्षेत्र २०४६ मा बहुदल आएपछि निकै सुधार भएर जाने आशा गरिएको थियो । तर राजनीतिक अस्थिरता र हिंसात्मक आन्दोलनका कारण पर्यटन क्षेत्रमा अपेक्षाकृत विकास हुन् सकेन् । नेपालको पर्यटन क्षेत्रको सकारात्मक पक्षको रुपमा तत्कालिन श्री ५ को सरकारले गठन गरेको पर्यटन बोर्ड हो । 

नेपालको पर्यटन इतिहासमा हेर्ने हो भने राष्ट्रिय विभूति पासाङ ल्हमु शेर्पाले विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा आरोहण गरेपछि महिलाहरुमा हिमाल आरोहण गर्न केही साहस बढेको देखिन्छ । त्यसपछि हिमाल आरोहण गर्ने महिलाहरु पनि बढेका छन् । पर्यटन क्षेत्रका विभिन्न विधामा छिटफुट रुपमा महिला देखिए पनि उनीहरुको संख्या निकै न्यून भएकाले कसरी उनीहरुको सहभागिता बढाउने ? भन्ने चिन्ताको विषय बनेको छ । त्यसका लागि उनीहरुलाई उद्यमशीलता र सीपमूलक तालिमको निकै खाँचो देखिन्छ । यसका लागि राज्यले खासै योजना बनाउने र लगानी गर्ने काम गरेको पाउन सकिन्न । पर्यटन क्षेत्रसँग सम्वन्धित केही सरकारी र गैरसरकारी संस्थाले महिलालक्षित केही काम गर्न खोजेको जस्तो देखिए पनि त्यसको प्रभावकारिता खासै देखिन्न । 

नेपालमा अवसर र संभावना नदेख्दा नेपाली महिलाहरु विदेशिनुपर्ने र विदेशमा दुःख कष्टसमेत भोग्नुपरेका समाचारहरु आउने गरेका छन् । उनीहरुको सीप र दक्षता वृद्धि गरी स्वदेशमा अवसर प्रदान गर्न सकिए मुलुकले पनि धेरै लाभ लिनसक्ने अवस्था छ । महिला सहभागी हरेक व्यवसाय र कामले बढी सफलता पाउने गरेका हामीले उदाहरण पनि पाउने गरेका छौं । यसले नेपालको पर्यटन व्यवसायलाई पनि सबल बनाउनसक्छ । 

विश्व पर्यटन संगठनका अनुसार ७०को दशकको मध्यदेखि पर्यटन व्यवसायमा महिलाको भूमिका बढ्दै गएको छ । तर नेपालमा भने त्यो स्थिति छैन् । पर्यटन क्षेत्रमा लाग्दा कतै महिलाहरु बिग्रिन्छन् कि ? भन्ने सोचले पनि हाम्रो समाजले उनीहरुलाई यस क्षेत्रमा लाग्न प्रोत्साहित नगरेको अनुभूति हुन्छ । अहिलेको खुल्ला र प्रतिस्पर्धी समयमा र महिला सशक्तिकरणको आवाज निकै उठ्ने गरेको सन्दर्भमा उनीहरुलाई पर्यटन क्षेत्रमा लाग्न अभिप्रेरित गर्नु अत्यावश्यक भइसकेको छ । यस कुरामा सबैको ध्यान जानु जरुरी छ ।