श्रमको उचित मूल्याकंन नहुँदा हस्तकला व्यवसायी चित्रकार निराश, आर्थिक मन्दीले थप मार

काठमाडौं । धनकुटाकी रजनी चित्रकारले विगत १० वर्षदेखि ‘रजनी हस्तकला उद्योग’ सञ्चालन गर्दै आएकी छन् । दश लाख रुपियाँ लगानीमा सुरु भएको उनको हस्तकला उद्योगबाट रेसाजन्य वस्तुको विभिन्न सामग्री उत्पादन हुने गरेको छ । 

चित्रकारले अहिले वार्षिक २५ लाख रुपियाँ कारोबार हुने गरेको बताउँदै कोरोना महामारीअघि भने भारी गिरावट आएको बताए । उनले भनिन्, ‘कोरोना महामारीअघि हाम्रोमा काम गर्ने ३० जना कर्मचारी थिए । त्यसपछि हट्दै गयो । बजारमा आर्थिक मन्दी पनि पनि आयो । अहिले घटेर आठ जना मात्र छन् ।’ 

यस्ता सामग्री उनी ५० रुपियाँदेखि दुई हजार चार सय रुपियाँसम्ममा बिक्री गर्छिन् । चित्रकारले उत्पादन गर्दै आएका सामग्री प्रायः काठमाडौं उपत्यकाभित्र बिक्री हुने गर्दछ । 

परिवारबाट हस्तकला सिकेकी चित्रकारले ग्राहकको आवश्यकताअनुसार नयाँ नयाँ सामग्री डिजाइन र उत्पादन गर्दै आएकी छन् । उनले अलैचीको रेसा सिन्धुपाल्चोक, धनकुटा, इलामबाट संकलन गर्छिन् । यस्तो रेसा वर्षको एक पटक मात्र निकाल्न मिल्ने उनको भनाई छ । 

रजनी चित्रकारको उद्योगमा साना ठूला गरी १२ प्रकारका मेशिन छन् । हातबाट उत्पादन गर्ननसकिने सामग्री मेशिनबाट गरिन्छ । चित्रकारले भनिन्, ‘भनेजस्तो उत्पादन हुनसके सामान जापान, अस्टेलिया, अमेरिका, थाइल्याण्डसम्म बिक्री हुनेगर्छ । सामग्री उत्पादन गर्दा निकै खटिनुपर्ने हुन्छ । सोचेजस्तो महिलाहरु खटिन सक्दैनन् । चाहान्नन् ।’ 

नेपालमा श्रमको उचित मूल्याङ्कन नहुने गरेकोमा उनी दुखित छिन् । आफूहरु धेरै खटिए पनि सो अनुसार कारोबार हुन नसकेको बताउँदै चित्रकारले हस्तकलाका क्षेत्रले मुलुकको अर्थतन्त्र, कला, संस्कृति र सीप जोगाउन महत्वपूर्ण योगदान दिए पनि श्रमको मूल्यांकन गर्ने राज्यको व्यवस्था नहुँदा उत्साहित हुने अवस्था नरहेको बताइन् । 

साना व्यवसायीका लागि सरोकारवालाको पनि कुनै साथ र सहयोग नरहेको उनको अनुभव छ । चित्रकारले मेला आयोजना गर्दा व्यापार भएको भन्दा दोब्बर बढी भाडा तिर्नुपर्ने अवस्था रहेको बताउँदै लघु, घरेलु तथा हस्तकलाका नाममा सीमित व्यक्तिले मात्रै फाइदा लिने, समग्र क्षेत्र फस्टाउनसक्ने प्रोत्साहनमूलक नीति र कार्यक्रम नरहेको बताइन् ।